ERKEK İNFERTİLİTE SORUNLARI
TANI ve TEDAVİ MERKEZİ
ANTALYA
Op.Dr. Niyazi Umut Özdemir
Üroloji Uzmanı
Op.Dr.Niyazi Umut Özdemir
Y Mikrodelesyonları Ne Anlama Gelir?
Y kromozomu yalnız erkeklerde bulunur ve erkek germ hücrelerinin gelişiminden sorumlu gen yapılarına sahiptir. İnsanda Y kromozomu tüm gen haritasının yaklaşık %2-3 kadarını oluşturmaktadır. Kısa kolu Yp uzun kolu ise Yq olarak adlandırılmaktadır. Kısa kol (Yp) üzerindeki genlere SRY adı verilmektedir ve bunlar özellikle testis gelişiminden sorumludurlar. Uzun kol (Yq) üzerindeki genler ise sperm üretimini (spermatogenez) sağlayan genlerdir. Y kromozomu üzerindeki bazı genetik defektler ile infertilite arasındaki ilişki 1970'li yıllardan itibaren oldukça iyi bilinen bir konudur.
Çalışmalar sonucunda Y kromozomu üzerinde tespit edilen fertilite ile ilgili olan gen bölgelerine AZF (azoosspermia factor) adı verilmiştir. Bu gen bölgelerindeki kromozomal silinmelere ise Y mikrodelesyonları adı verilmiştir. AZF mikrodelesyonları NOA (nonobstrüktif azoospermi) olgularının %15'inde, şiddetli oligospermi olgularının ise %10'unda gözlenmektedir. Y kromozomunun uzun kolu olan Yp üzerinde 4 farklı AZF bölgesi yer almaktadır. Bunlar AZFa, AZFb, AZFc ve AZFd bölgeleri olarak adlandırılırlar.
*AZFa bölgesindeki (proksimal) genler direkt olarak spermotogenezden sorumludur ve bu bölgedeki komplet (tam) delesyon azoospermi ve serotoli cell only sendromu (SCOS) ile sonuçlanır. Dolayısı ile AZFa bölgesinde mikrodelesyon saptanan bireylerde mikroTESE'de sperm hücresine rastlamak mümkün olamamaktadır. Maalesef ki ile TESE ya da mikroTESE işlemi yapılması da asla tavsiye edilmez.
*AZFb bölgesindeki (central) genlerde ağırlıkla fenotipik özellikler sorumludur. AZFb bölgesinde mikrodelesyon söz konusu ise spermatogonium ve primer spermatosit aşamasına kadar spermatogenez gerçekleşir. Ancak daha ileri aşamalara geçiş olamadığı için pre-mayotik aşamada duraksama veya AZFa' da olduğu gibi SCOS tablosu ortaya çıkmaktadır. Bugün için AZFb mikrodelesyonu saptanan bireylerde de mikroTESE'de olgun sperm hücresine rastlamak pek mümkün olamamaktadır. Dolayısı ile TESE ya da mikroTESE işlemi yapılması genel olarak yine tavsiye edilmez. Buna karşın güncel bazı çalışmalarda AZFb mikrodelesyonlu çok nadir olgularda da sperm hücresi saptanabildiği gösterilmiştir. Bu sebeple hasta ile konuşulup ihtimalin çok zayıf olduğunu baştan kabul ederek mikroTESE işlemi yapılması her şeye rağmen düşünülebilir.
*AZFc bölgesindeki (distal) mikrodelesyon ise en sık gözlenen mikrodelesyon şeklidir. NOA olgularının %12'inde AZFc bölgesinde mikrodelesyon saptanmaktadır. Çoğunlukla hipospermatogenezle sonuçlanır ve olgun sperm bulma umudu taşıyan bir mikrodelesyon çeşididir. Olguların yarısında sperm hücresi bulunabildiği için mikroTESE operasyonu yapılması tavsiye edilmektedir.
*AZFd bölgesindeki mikrodelesyonlar içinde en masum olanlarıdır. Hafif derecede oligospermi ve anormal sperm morfolojisi (sayı normal iken) ile sonuçlanan bir tabloya neden olabilmektedir. Azoospermiye ise yol açmamazlar. Ancak tekrarlayan düşükler ya da tüp bebek başarısızlıkları tablosu söz konusu ise bu mikrodelesyonun araştırılmasında fayda olabilir. Günümüzde sperm konsatrasyonu 5 milyon altında olan şiddetli oligospermi olgularında da y mikrodelesyonu bakılması tavsiye edilmektedir.
Y mikrodelesyonlarının tedavisi söz konusu değildir. Ancak varlığının ve türünün tespit edilmesi genel olarak sperm bulma olasılığını ön görmede çok faydalıdır. Bugün için AZFa, AZFa+b mikrodelesyonları varsa olgun sperm bulma umudu yoktur ve mikroTESE operasyonunun yapılmasının gereği yoktur. AZFb mikrodelesyonunda da sperm bulma ihtimalinin çok çok düşük olduğu bilinmelidir. Mikrodelesyon yoksa ya da sadece AZFc mikrodelesyonu söz konusu ise mikroTESE operasyonu rahatlıkla ile planlanabilmektedir. Y mikrodelesyonun olmaması mikro TESE'de olgun sperm hücresinin mutlaka bulunacağı anlamına da asla gelmez.
Kaynak:
Aysel Kalaycı Yiğin, Ahmet Gökçe.
Y Kromozomu mikrodelesyonları ve erkek infertilitesi
Androloji Bülteni 2016 18(65) 126-129