ERKEK İNFERTİLİTE SORUNLARI
TANI ve TEDAVİ MERKEZİ
ANTALYA
Op.Dr. Niyazi Umut Özdemir
Üroloji Uzmanı
Op.Dr.Niyazi Umut Özdemir
Obstrüktif Tipte Azospermi
Burada sorun sperm üretiminde değildir. Sperm üretimi gerçekleşmektedir ama bir nedenden dolayı spermler meniye geçememekte ve vücut dışına atılamamaktadır. Biz bu gruba obstrüktif tipte yani tıkanıklığa bağlı (posttestiküler) azospermi adını vermekteyiz. Kabaca olgularının %15-20’i obstrüktif tipte (OA) azoospermidir. Genel olarak testis hacimleri ve hormon panelleri bütünüyle normaldir. Fizik muayenede epididimde büyüme sertlik, vaz deferens yokluğu ya da vaz deferensin nodüler yapıda olması sistemde bir tıkanıklık olabileceğini akla getirir. Meni hacmi ise olgularda çoğunlukla 1,5 ml’in altındadır. Tıkanıklık doğuştan bazı yapıların gelişmemiş (atrezik) olmasına bağlı olabileceği gibi çok sonraları tekrarlayan enfeksiyonların (üretrit epididimit atakları) yarattığı yapışıklıklara bağlı olarak da gerçekleşmiş olabilir. Örneğin kasık bölgesinde yapılan bazı ameliyatlarda (iki taraflı fıtık gibi) vaz deferens nadiren de olsa hasar görebilmektedir. OA’li hastalarda kan FSH düzeyi daima normaldir ancak pek çok NOA vakasında da FSH normal olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Ek olarak OA’li olgularda menide früktoz ve PH düzeyine bakılabilirse her ikisinin de düşük seviyelerde olduğu gözlemlenir. Ayrıca retrograd ejeakülasyonu (geriye kaçma) durumunu ekarte etmek için mastürbasyon sonrası idrar mikroskopisine de bir bakılmasında fayda vardır.
Obstrüktif Azoospermi
-
semen hacmi düşük < 1,5 ml
-
testis hacmi normal
-
FSH normal
-
seminal markerler düşük (fruktoz ve ph )
-
Epididim ve vaz deferenste anormallik +/-
Tıkanıklık vaz deferens adını verdiğimiz kanalda, seminal kese kanalının prostatla birleşim yerinde ya da epididim bölgesi içinde olabilir. Bazı tıkanıklıkları (ejakülatuvar kanal kistleri gibi) gidermek cerrahi olarak daha kolay olabilmesine karşı bazılarını (intratestiküler) ortadan kaldırmak ise neredeyse imkansızdır. OA olgularda tamamen fayda zarar ve zaman durumları göz önünde bulundurularak bir operasyon gerçekleştirilebilir. O hastanın özelinde direkt olarak bir sperm elde etme tekniği de (TESA, MESA, TESE) kullanılabilir. Her koşul altında sperm bulmak mümkün olacağı için eve çocuk götürme oranları da OA’li olgularda oldukça çok yüksektir.
Obstrüktif azospermili erkekte sorgulanması gerekenler konular şunlardır; Bunların varlığı sonradan gelişen tıkanıklıktan kuşkulanmamızı gerektir.
*Sonradan sonraya meni hacminde bir azalma olmuş mudur?
*Sık tekrarlayan ya da düzgün tedavi edilmeyen üretral akıntılı hastalıkları olmuş mudur? (üretrit)
*Testislerinde şişme atakları ile seyreden hastalıkları olmuş mudur? (epididimoorşit)
*Kasık bölgesinden geçmişte bir ameliyat ya da şiddetli bir travma olayı gerçekleşmiş midir?
*Kısırlaştırma amaçlı tüp bağlama operasyonu (vazektomi) yapılmış mıdır?
İlgili Tetkikler
-
detaylı anamnez-öykü
-
sistemik ve genital bölgenin muayenesi
-
hormon profili (FSH, Total T.)
-
seminal marker (semenden fruktoz, ph analizi)
-
genetik analiz (CFTR)
-
mastürbasyon sonrası idrar mikroskopisi
-
transrektal us
-
skrotal us
-
vazovezikülografi
-
testis biyopsisi
gereği yoktur!
Konjenital Bilateral Vaz Deferens Agenezisi (CBAVD) nadir görülen çoğunlukla genetik bir sorundur. Her iki taraflı olarak iç sperm kanalları (vaz deferensler) doğuştan gelişmemiştir. Muayenede de skrotum içinde ele gelmezler. Olguların üçte ikisinde Kistik Fibrozis adını verdiğimiz genetik akciğer hastalığı ile bir arada görülürler. Bu nedenle muayenede vaz deferensler palpe edilemiyor ise mutlaka kistik fibrozis gen mutasyonu (CFTR) da bakılmalıdır. Genel olarak CBAVD'li olguların &50-80'inde CFTR gen mutasyonu saptanır.Yine aynı hasta gruplarında doğumsal böbrek patolojileri de sıklıkla yer almaktadır. Bu nedenle bir batın ultrasonografi de yararlı olacaktır.
Ayrıca transrektal ultrason (TRUS) yardımı ile de seminal keselerin var olup olmadığına, varsa da o bölgede bir tıkanık sonucu aşırı şiş vaziyette olup olmadıklarına da bir bakılmalıdır. Örneğin ejakülatör kanallara bası yapan bir prostat kisti varsa rahatlıkla TRUS’da bu yapı izlenebilmektedir. Çok nadiren de olsa tıkanıklığın yerini ve şiddetini belirlemek için operasyon altında vazovezikülografi şeklinde bir film çekilebilir. Genel olarak travmatik ve gereksiz bir tekniktir. Yapılması nihai amacımıza pek hizmet etmez. Sadece vazovazostomi gibi (kanalların sorun olan bölgesini kesip sağlıklı bölgelerinden tekrar uç uca bağlamayı amaçlayan bir mikrocerrahi bir operasyon) düşünüyor ise işlem sırasında uygulanabilir. Yine böyle bir mikrocerrahi operasyon planlanmadıkça testisten biyopsi örneği almak da gereksiz olacaktır.
Obstrüktif Tipte Azoospermi varsa;
-
tıkanıklık nerede?
-
tıkanıklık giderilebilir mi?
-
tıkanıklık gerisinde sperm var mı?
-
o çifte ait özel durumlar (yaş, aile, sosyokültürel durum..vs)
Tedavi
-
cerrahi operasyon
TURED, Mikrocerrahi tubulovazostomi
-
yardımcı üreme teknikleri
MESA, PESA, TESA ya da mikroTESE
TEDAVİ:
Tıkanıklığa bağlı azoospermili erkeklerde her durumda sperm elde edilebilir ve bu sperm tüp bebek yöntemi için kullanılabilir. Burada sperme ulaşırken en kısa ve en kolay yolun tercih edilmesi gerekir. Yapılacak mikrocerrahi ameliyatlarla kısmen başarı sağlamak mümkündür ama amaç kolay kolay doğal gebelik değildir. Bunu sağlamak oldukça güçtür. Bu tip ameliyatların temel başarı kriteri menide sperm hücresine rastlanılır hale gelmektir. Son tahlilde artılar eksiler değerlendirilir. Kişinin yaşı çocuk isteği aile kişilik özellikleri sosyokültürel gibi durumlar da göz önünde bulundurularak bir tedavi planı hazırlanır. Sperm elde etme yöntemi olarak da basitten zora doğru MESA, PESA, TESA veya TESE tercih edilebilir. Testis içinde intratestiküler bir tıkanıklık varsa direkt olarak konvansiyonel TESE yapılması gerekebilir.